ΚΥΚΛΟΣ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΔΙΑΛΕΞΕΩΝ ΜΕ ΘΕΜΑΤΙΚΗ
«Εκπαίδευση και Κοινωνία»
Περίληψη 5ης Διάλεξης
Α. Χουρδάκης
Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης
«Ευγενής διαφθορά»:
«Μικρά Μυστικά» κοριτσιών από το Ρέθυμνο του Μεσοπολέμου.
19/1/10
Τα κοριτσίστικα λευκώματα ή τα «ενθύμια φιλίας», από τη δεκαετία του ?70 και μετά, αποτελούν αξιοπρόσεκτο ιστορικό υλικό μέσα στο πλαίσιο της «νέας ιστορίας», καθώς περιέχονται σ΄ αυτά μνήμες από τα μαθητικά εφηβικά μας χρόνια με τρόπο άμεσο· βιωμένες εμπειρίες, που όσο προσωπικές και αν είναι αυτές, έχουν ενδιαφέρον, γιατί αποκτήθηκαν μέσα στην οικογένεια, το φιλικό περιβάλλον, την εργασία, το σχολείο, κλπ. Δυστυχώς όμως αυτά τα ?κρυφά? μαθητικά τετράδια, όπου είχαμε βάλει φίλες, συμμαθήτριες και συμμαθητές μας να γράψουν, συχνά δε σώζονται….
Βλέπετε, τη μαμά μας τότε την είχε πιάσει μια μανία καταστροφής, να πετάει όλη τη “σαβούρα”, όπως έλεγε: παλιά τετράδια, τελειωμένα στυλό, σκισμένα βιβλία κ.ά.π. Ευτυχώς που κάποιες τα κράτησαν σαν αναμνηστικά και δεν βρέθηκαν στον κάδο απορριμάτων, όπως συχνά συμβαίνει στις περιπτώσεις αυτές.
Αυτά, λοιπόν, τα aide-memoire συνθέτουν στοιχεία μοναδικά για τη μελέτη της μικροϊστορίας. Επειδή κρατούσαν «πιπεράτα» μυστικά μέσα τους, μακριά από τα αδιάκριτα και αυστηρά βλέμματα των μεγάλων, αποτελούσαν ένα είδος «ευγενούς διαφθοράς» μιας ομάδας πληθυσμού σε απομόνωση. Επιπλέον, όμως, φανερώνουν και τον τρόπο με τον οποίο οι έφηβες προσλάμβαναν και αντιλαμβάνονταν τόσο το παρόν τους όσο και το παρελθόν τους.
Αν αναλογιστούμε ότι οι μνήμες μας από τη μαθητική μας ζωή τείνουν να σβήσουν πιο γρήγορα από τις άλλες, π.χ. τις οικογενειακές, τότε κατανοούμε καλύτερα γιατί τα λευκώματα στον προηγούμενο αιώνα άρχισαν να διαδίδονται με γοργούς ρυθμούς και θεωρήθηκαν μέσο διάσωσης του σχολικού (πολιτιστικού) παρελθόντος μας.
Η διάλεξη, λοιπόν, έχει ως θέμα το «Ενθύμιον Φιλίας» τριάντα και πλέον μαθητριών της γ΄ Γυμνασίου από το Ρέθυμνο του Μεσοπολέμου (1926-1927). Μέσα από τα φύλλα του λευκώματός τους, σαν στιγμιότυπα, ξεδιπλώνουν μπροστά μας έναν ολόκληρο κόσμο που πέρασε μεν, αλλά άφησε πάνω μας τα ίχνη του, έτσι όπως τον απαθανάτισε η «ναζιάρικη» κοριτσίστικη ματιά τους: οικονομικές και υλικές σχέσεις, συναισθήματα, αξίες, ηθικές, καθημερινές φιλοσοφικές αναζητήσεις και επαγγελματικές ανησυχίες, γούστα και μόδα της εποχής, μέσα σε μια όντως δύσκολη και ταραγμένη ιστορικά και πολιτικά περίοδο, το ΄25-?27…. Το ενδιαφέρον είναι ότι τα κορίτσια σπάνε τη σιωπή τους ύστερα από 85 χρόνια και μας φανερώνουν τις σκέψεις τους, τα όνειρα και τις επιθυμίες τους, τις «κατεργαριές» τους και πιάνουν την κουβέντα μαζί μας… έτσι απλά!
Οι νέες πραγματικότητες που προέκυψαν με τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδιαίτερα δε οι εθνικές περιπέτειες μετά το 1922, φαίνεται πώς επαναφέρανε δυναμικά στο προσκήνιο τη «μνήμη», τόσο σε εθνικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο ανθρωπίνων σχέσεων. Έτσι, σε κρατικό επίπεδο η μέριμνα για τεχνητή μνήμη θα περάσει μέσα από τη δημιουργία μνημείων, ηρώων, μουσείων, εθνικών επετείων και σε καθημερινό επίπεδο φωτογραφιών, λευκωμάτων, ημερολογίων, κ.λπ.
Τα κορίτσια της δεκαετίας του ΄30 που συμμετέχουν στο λεύκωμα, επηρεασμένα από το μεσοπολεμικό κλίμα, θεωρούν το «ενθύμιό τους» ως μοναδικό «συντηρητή» του κόσμου που έζησαν, από τη στιγμή που δεν θα είναι πλέον μαζί. Γι΄ αυτό και το ονόμασαν «ενθύμιο», ή «σουβενίρ» (κάτι που «ζωντανεύει» και «παγιώνει» στη μνήμη δυνατά βιώματα που μοιράστηκαν).
Τέλος, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και κάτι ακόμα εξίσου σημαντικό: τέτοιου είδους υλικά αποτέλεσαν και μια ρωγμή στις «σιωπές» μακράς διάρκειας των κοριτισιών σε ένα αστικό περιβάλλον που τα κρατούσε μακριά από τον κόσμο και τον πολιτισμό των ενηλίκων…
Αλήθεια, εσείς είχατε ποτέ φτιάξει δικό σας λεύκωμα, κι αν ναι πώς ήταν; Σας άρεσε να γράφετε στα λευκώματα των άλλων; Τα έχετε κρατήσει τα τετραδιάκια αυτά; Τα διαβάζετε καθόλου;
Γι΄ αυτά και για άλλα πολλά μας προσκαλούν να κουβεντιάσουμε, με αφορμή τα “Μικρά Μυστικά” τους, οι μαθήτριες του Γυμνασιακού Παρθεναγωγείου Ρεθύμνης:
Βενέτικου Ολυμπιάς Ι., Δασκαλάκι Όλγα, Δρανδάκη Μαριγούλα, Δρανδάκη Τιτίκα, Δρουλίσκου Μαρία, Καλούδη Ελένη, Κανακάκη Δέσποινα Α., Καπουντζάκη Καίτη Χ., Κοτζαμπασάκη Αθηνά, Κουκουβάγια Αικατερίνη, Κωνσταντουδάκη Ασπασία, Λουκάκι Αικατερίνη Ε., Μαραγκουδάκι Έλλη Ι., Μαραγκουδάκι Ευαγγελία, Μοάτσου Μαρία Ευαγ., Μπουλακάκη Θεανώ, Μπουλακάκι Δέσπω Ν., Πα. Αριάδνη Δ., Παπαδάκη Άρτεμις, Παπαδάκη Ασπασία, Παπαδάκη Ελένη, Παπαδάκη Ζαχαρένια, Πατσουράκη Αριάδνη Δ., Πετρακάκι Μαρίκα, Πισκοπάκι Γεωργία Γ., Ροδινού Αρτεμισία, Ρολόγη Μαρία, Σηφογιαννάκη Τιτίκα, Σκευάκη Στυλιανή, Τρουλλινού Αργυρή Ν., Τσουρλάκι Αθηνά, Τσύχλη Πολυξένη, Φραγγελάκι Αθηνά, Χατζιδάκη Μαίρη. ΩΣΕΙ ΠΑΡΟΥΣΕΣ!
ΑΝΤΩΝΗΣ ΧΟΥΡΔΑΚΗΣ
Καθηγητής
Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης,
Πανεπιστήμιο Κρήτης
