Παιδική παχυσαρκία: Ένα πρόβλημα που αφορά και τους ενήλικες

Παιδική παχυσαρκία:Ένα πρόβλημα που αφορά και τους ενήλικες

Της Πέλας Νεονάκη *
 

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας το 1997 χαρακτήρισε την παχυσαρκία ως παγκόσμια επιδημία. Το ποσοστό των παχύσαρκων παγκοσμίως φτάνει το 7% (250 εκατομμύρια) και το 25% των παιδιών και εφήβων είναι τουλάχιστον υπέρβαροι. Η νόσος αυξάνεται διαρκώς σε συχνότητα την τελευταία δεκαετία ιδιαίτερα στον παιδικό πληθυσμό: Στις ηλικίες 6-11 ετών και 12-17 ετών αυξήθηκε κατά 54% και 40% αντίστοιχα. Τα Ελληνόπουλα κατέχουν τη δεύτερη θέση παγκοσμίως στην παχυσαρκία (μετά τις ΗΠΑ). Εκτιμάται ότι 2-3 στα 10 Ελληνόπουλα είναι παχύσαρκα.

Είναι γνωστό ότι η εμφάνιση της παχυσαρκίας αποτελεί αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Η ραγδαία όμως αύξησή της υποδεικνύει ότι τα αίτια είναι μάλλον περιβαλλοντικές μεταβολές παρά γονιδιακές που θα απαιτούσαν πολύ περισσότερο χρόνο για να συντελεστούν. Ο δυτικός τρόπος ζωής που υιοθετήθηκε και στη χώρα μας, ακόμα και στο νησί μας, τα τελευταία χρόνια, οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής και η εργασία πλέον των περισσότερων μητέρων επέβαλαν νέες συνθήκες στην καθημερινότητα.

Συγκεκριμένα:

> Σπάνια γευματίζουν πια μαζί τα μέλη της οικογένειας και δεν καταναλώνεται πρωινό

> Σπάνια ετοιμάζεται σπιτικό φαγητό με αποτέλεσμα αύξηση της κατανάλωσης fast food, ακόμα και στην Κρήτη που η μεσογειακή δίαιτα αποτελεί παράδοση

>Τα παιδιά μένουν πολλές ώρες μόνα στο σπίτι

>Αυξήθηκε ο χρόνος τηλεθέασης και ενασχόλησης με υπολογιστές(video games)

>Μειώθηκε ο χρόνος παιχνιδιού, άθλησης, επαφής με τη φύση

> Τα σχολικά κυλικεία πουλούν ανθυγιεινές τροφές (γαριδάκια, τσιπς, αναψυκτικά) και διαφημίζονται τέτοιες τροφές στην τηλεόραση.

Στις συνήθειες λοιπόν της σύγχρονης οικογένειας και την έλλειψη ευαισθητοποίησης από την πολιτεία πρέπει να αναζητηθούν τα αίτια αύξησης της νόσου, δεδομένου μάλιστα ότι σπάνια η παχυσαρκία (μόνο στο 1%) οφείλεται σε παθολογικά αίτια όπως οι ενδοκρινοπάθειες και τα γενετικά σύνδρομα. Σ? αυτή την περίπτωση συνυπάρχουν και άλλα προβλήματα στο παιδί. 

Η κληρονομικότητα σίγουρα συμβάλλει στην εκδήλωση της παχυσαρκίας. Αν και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι το παιδί τους έχει 80% πιθανότητα να είναι παχύσαρκο, αν είναι ο ένας 40% και αν δεν είναι κανένας από τους δύο η πιθανότητα είναι 8%. Τα γονίδια καθιστούν το παιδί πιο “ευάλωτο” στο να αναπτύξει παχυσαρκία και ταυτόχρονα οι παχύσαρκοι γονείς δημιουργούν διαφορετικό διατροφικό περιβάλλον και αποτελούν αρνητικά πρότυπα για το παιδί. Επομένως είναι δύσκολος ο ακριβής καθορισμός της συμμετοχής της κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος.

Γιατί η παιδική παχυσαρκία είναι νόσος και απαιτεί αντιμετώπιση

Η παιδική παχυσαρκία αποτελεί παιδιατρική νόσο και αυτό συχνά μπορεί να μην το κατανοούν οι γονείς με αποτέλεσμα να την υποεκτιμούν ή να την παραβλέπουν. Ακόμα και σήμερα το παχύ παιδί θεωρείται υγιές παιδί σε κάποιες κοινωνίες. Ο παιδίατρος λοιπόν είναι εκείνος που θα αξιολογήσει το βάρος του παιδιού και θα ενημερώσει τους γονείς για τους πιθανούς κινδύνους αν αυτό είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο.

Στα παιδιά και τους εφήβους η παχυσαρκία ορίζεται με βάση το Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), που υπολογίζεται από το βάρος σε σχέση με το ύψος και στη συνέχεια αξιολογείται με βάση την ηλικία τους.

Οι επιπτώσεις της παιδικής παχυσαρκίας αφορούν τόσο την παιδική κι εφηβική τους ηλικία όσο και την ενήλικο ζωή. Στην παιδική ηλικία τα παχύσαρκα ή υπέρβαρα παιδιά είναι περισσότερο πιθανό να αναπτύξουν υπέρταση, ανοχή στη γλυκόζη (προστάδιο του διαβήτη τύπου 2) και υπερλιπιδαιμία. Τα τρία αυτά νοσήματα καθώς και η παχυσαρκία συνιστούν το ¨μεταβολικό σύνδρομο¨, το οποίο σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα. Το σύνδρομο αυτό παρατηρείται και στα παιδιά τα τελευταία χρόνια με μεγαλύτερη  επίπτωση βέβαια στα παχύσαρκα.

Στην παιδική ηλικία η παχυσαρκία σχετίζεται επίσης με πρώιμη ήβη και εμμηναρχή, καθυστέρηση ήβης, γυναικομαστία στα αγόρια, σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών κ.α. Επιπλέον η παχυσαρκία, λόγω του στιγματισμού τους από το περιβάλλον (κυρίως του σχολείου) οδηγεί τα παιδιά σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και καθιστά δυσκολότερη την αντιμετώπισή της δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο.

Το 1/3 των παχύσαρκων παιδιών θα γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες. Ειδικότερα τα παχύσαρκα βρέφη έχουν διπλάσιο κίνδυνο παχυσαρκίας ως ενήλικες από αυτά με φυσιολογικό βάρος, τα παιδιά 8 ετών 5-7 φορές και οι παχύσαρκοι έφηβοι 8-25 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο!

Στην ενήλικο ζωή η παχυσαρκία σχετίζεται με υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, στεφανιαία νόσο, εγκεφαλικά επεισόδια, χολολιθίαση, οστεοαρθρίτιδα. Η συχνότητα δε του μεταβολικού συνδρόμου είναι μεγαλύτερη σε παχύσαρκους ενήλικες που ήταν παχύσαρκοι και ως παιδιά.

Οι πολλαπλές αυτές επιπτώσεις της παιδικής παχυσαρκίας καθιστούν αναγκαία την αντιμετώπισή της.

Πώς παρεμβαίνουμε

Η θεραπεία της παιδικής παχυσαρκίας είναι πολυδιάστατη και απαιτεί μακροχρόνιες και βήμα προς βήμα παρεμβάσεις στη διατροφική συμπεριφορά και το βαθμό της σωματικής άσκησης. Πρέπει να αρχίζει όσο γίνεται νωρίτερα μετά τα 2-3 έτη και να στοχεύει σε μακροχρόνια προοπτική ελέγχου του σωματικού βάρους. Επειδή το ζήτημα του βάρους δεν είναι θέμα του υπέρβαρου παιδιού, αλλά όλης της οικογένειας, η συνεργασία της είναι απαραίτητη και καθοριστική. Τα υπέρβαρα παιδιά χρειάζονται υποστήριξη, αποδοχή και ενθάρρυνση από τους γονείς και όχι απομόνωση και συμπεριφορά που θα τους δημιουργεί ενοχές.

Η αντιμετώπιση του παχύσαρκου παιδιού είναι εντελώς διαφορετική από εκείνη του παχύσαρκου ενήλικα, κυρίως γιατί δεν πρέπει να επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη του παιδιού. Σε υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά 2-7 ετών δε συνιστάται απώλεια, αλλά διατήρηση του βάρους, ενώ η απώλεια βάρους που συνιστάται σε πάνω των 7 ετών παχύσαρκα παιδιά δεν πρέπει να υπερβαίνει το μισό κιλό το μήνα, με ισορροπημένη βέβαια για την ηλικία τους διατροφή που καθορίζεται από ειδικό.

Στην πράξη η θεραπεία της παιδικής παχυσαρκίας είναι εξαιρετικά δύσκολη και τα ποσοστά επιτυχίας της παρέμβασης χαμηλά. Για το λόγο αυτό προτιμούμε να την προλαμβάνουμε και όχι να τη θεραπεύουμε;

Στρατηγική πρόληψης

Η δραστηριοποίηση κατά της παιδικής παχυσαρκίας είναι θέμα της οικογένειας, του σχολείου, αλλά και της πολιτείας.

Είναι ευθύνη της πολιτείας να προωθήσει προγράμματα αγωγής υγείας στα σχολεία για την ενημέρωση και εκπαίδευση των μαθητών σε υγιεινό τρόπο ζωής. Ένα τέτοιο πρόγραμμα εφαρμόστηκε το 1992 και για τρία χρόνια στην πρώτη τάξη 41 σχολείων της Κρήτης με σκοπό τη συνειδητοποίηση μαθητών και γονέων σε θέματα υγιεινής διατροφής και φυσικής δραστηριότητας ώστε να βελτιώσουν τις συνήθειές τους. Χρειάζεται όμως και πιο συστηματική εκπαίδευση των μαθητών σε θέματα υγείας.

Η απαγόρευση τηλεοπτικής διαφήμισης ανθυγιεινών τροφίμων και σνακς ιδίως στην παιδική ζώνη και ο έλεγχος των τροφίμων που παρέχουν στα παιδιά τα σχολικά κυλικεία είναι επίσης αρμοδιότητα της πολιτείας. Από το 2002 έχει ιδρυθεί Επιτροπή Διατροφικής Πολιτικής στην Ελλάδα για τέτοιου είδους παρεμβάσεις. Έχει επίσης εκδοθεί από το 2006 νέα υπουργική απόφαση με κατάλογο των τροφίμων που επιτρέπονται στα σχολικά κυλικεία, αλλά είναι αμφίβολο αν λαμβάνεται μέριμνα και για την εφαρμογή της.

Η οικογένεια από την πλευρά της, οφείλει να αναγνωρίζει τις ανάγκες του παιδιού και να ανταποκρίνεται σ?αυτές με τρόπο ώστε να μειώνει τις πιθανότητες να αναπτύξει το παιδί προβλήματα βάρους.

Ήδη από τη βρεφική ηλικία η μητέρα συμβάλλει σ?αυτό με το μητρικό θηλασμό. Σύμφωνα με έρευνες παιδιά που θήλασαν πάνω από 4 μήνες είχαν μικρότερο βάρος στο πρώτο έτος και μικρότερη πιθανότητα παχυσαρκίας σε ηλικία 7 ετών.

Από δύο ετών τα παιδιά έχουν την τάση να μιμούνται τη συμπεριφορά των γονιών τους και γενικά τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα με παραδείγματα. Θα βοηθήσει λοιπόν αν οι γονείς κάνουν σωστές διατροφικές επιλογές, παρασκευάζουν φαγητό στο σπίτι και αν συμμετέχουν σ?αυτό τα παιδιά, όπως και στα ψώνια των τροφίμων. Έτσι θα μάθουν να επιλέγουν υγιεινές τροφές με πολλά φρούτα και λαχανικά, προϊόντα ολικής άλεσης και φρέσκο ψάρι ή κρέας. Για να περιορίσουμε π.χ. την κατανάλωση γλυκών από τα παιδιά δεν πρέπει να έχουμε στο σπίτι γλυκά.  Μ?αυτό τον τρόπο τα παιδιά συνηθίζουν να επιλέγουν υγιεινά γεύματα και εκτός σπιτιού αργότερα.

Είναι λάθος οι γονείς να επιβραβεύουν τα παιδιά με φαγητό ή να τα τιμωρούν με στέρησή του. Αυτό γιατί στην πρώτη περίπτωση δίνουν μεγαλύτερη αξία στο φαγητό από άλλα πράγματα και στη δεύτερη η στέρηση μπορεί να προκαλέσει ανεξέλεγκτη διατροφική συμπεριφορά στη συνέχεια.

Είναι σημαντικό να γευματίζουν τα παιδιά μαζί με τους γονείς όσο πιο συχνά γίνεται και να υπάρχει σχετικό πρόγραμμα ώστε να παίρνουν αρκετά (συνιστώνται πέντε) αλλά τακτικά και ελεγχόμενα γεύματα.  Δεν πρέπει τα παιδιά να πιέζονται να φάνε όταν δεν πεινούν, ενώ αν ζητάνε δεύτερη μερίδα τους ζητάμε να το ξανασκεφτούν και αν επιμένουν αυτή να είναι μισή από την πρώτη. Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να τρώνε αργά, συζητάμε ό,τι τα απασχολεί κατά τη διάρκεια του γεύματος και δεν τρώμε ποτέ μπροστά στην τηλεόραση.

Η τηλεθέαση πάνω από δύο ώρες την ημέρα έχει συσχετιστεί με αυξημένα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας κι αυτό γιατί μπροστά στην τηλεόραση καταναλώνονται ανεξέλεγκτα ανθυγιεινές τροφές (τσιπς, αναψυκτικά κτλ.), αλλά και μειώνεται ο χρόνος για φυσική δραστηριότητα.

Αν λοιπόν ο ελεύθερος χρόνος της οικογένειας  αφιερώνεται σε εκδρομές και παιχνίδι στην ύπαιθρο ή άλλες δραστηριότητες εκτός σπιτιού, τα παιδιά δεν εθίζονται στην πολύωρη τηλεθέαση (ή τα videogames) και συγχρόνως ασκούνται περισσότερο.

Οι αλλαγές στις συνήθειες της οικογένειας πρέπει να γίνονται μεθοδικά, μία κάθε φορά και με ρεαλιστικούς στόχους. Έτσι δεν θα εγκαταλείπεται η προσπάθεια και δεν θα υπάρχει αίσθηση απαγορεύσεων και αυστηρών περιορισμών.

Καταλήγοντας, η παιδική παχυσαρκία αποτελεί πολυπαραγοντικό πρόβλημα που απαιτεί ανάλογη προσέγγιση. Η συνεχώς αυξανόμενη συχνότητα και οι πολλαπλές επιπτώσεις της στην υγεία τόσο κατά την παιδική ηλικία όσο και τη μετέπειτα ενήλικο ζωή, επιβάλλουν τη λήψη μέτρων για την αντιμετώπισή της. Αν και πρόβλημα των παιδιών όμως, τόσο η θεραπεία όσο και η πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας είναι ευθύνη των ενηλίκων: Παιδιάτρων, γονέων, δασκάλων, κοινωνικών και πολιτικών φορέων.

Στα δύο Νοσοκομεία του Ηρακλείου λειτουργούν Ιατρεία Παχυσαρκίας, όπου μπορείτε να απευθυνθείτε αν το παιδί σας αντιμετωπίζει πρόβλημα βάρους.
 

Τηλέφωνα: 2810 542107 και 542108 για το ΠΑΓΝΗ

         2810 368189 και 368190 Για το Βενιζέλειο ΓΝ

                                   *η κα Νεονάκη Πέλα είναι παιδίατρος στο ΙΚΑ ΡΕΘΥΜΝΟΥ και σύμβουλος υγείας της ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ
  σε θέματα υγείας που αφορούν τα παιδιά