Σύσκεψη, υπό την προεδρία του Νομάρχη Ρεθύμνου, κ. Γιώργη Παπαδάκη, με θέμα την ασφαλή λειτουργία του Φράγματος των Ποταμών, πραγματοποιήθηκε τστις 23/01/2009 στη Νομαρχία.
Στη σύσκεψη έλαβαν μέρος η Αντινομάρχης Ρεθύμνου, κα Γιάννα Κεφαλογιάννη-Μπιρλιράκη, ο Νομαρχιακός Σύμβουλος και Υπεύθυνος Πολιτικής Προστασίας, κ. Αντώνης Μπαγιαρτάκης, ο Προϊστάμενος του Παραρτήματος Ρεθύμνου του ΟΑΔΥΚ, κ. Βαγγέλης Μαμαγκάκης και εκπροσώποι των Δήμων Ρεθύμνου, Αρκαδίου, Συβρίτου, του Στρατού, της Αστυνομικής Διεύθυνσης, της Πυροσβεστικής, του Λιμεναρχείου, του ΟΤΕ, του ΕΚΑΒ, των Εθελοντών Σαμαρειτών, των Ναυαγοσωστών, του Ορειβατικού Συλλόγου, των Διευθύνσεων Δημόσιας Υγείας, Πρόνοιας και Τεχνικών Υπηρεσιών της Νομαρχίας.
Ο Προϊστάμενος του Παραρτήματος Ρεθύμνου του ΟΑΔΥΚ, κ. Βαγγέλης Μαμαγκάκης, παρουσίασε στην εισήγησή του τη μελέτη Θραύσης του Φράγματος και Μετάδοση Πλημμυρικού Κύματος η οποία αναφέρει τα εξής (αποσπασματικά):
“Στην μελέτη αυτή προσδιορίζεται ο τρόπος μετάδοσης στις κατάντι περιοχές του πλημμυρικού κύματος που θα δημιουργηθεί σε περίπτωση θραύσης του φράγματος Ποταμών Αμαρίου Ρεθύμνης. Το φράγμα έχει κατασκευαστεί σε απόσταση περίπου 12.5 χλμ. (ευθυγράμμως) προς Ν-ΝΑ του Ρεθύμνου πάνω στο χείμαρρο Πρασσανό, σε υψόμετρο κοίτης (χαμηλότερο) +159 m. Ο ταμιευτήρας έχει ολική χωρητικότητα 22.5 εκ. m3 (που αντιστοιχεί στην ανώτατη στάθμη νερού +203 m), μέγιστο προς ανάντη μήκος, για την προς Ν κλάδο 2 χλμ. και προς ΝΑ κλάδο 1,5 χλμ.
Σύμφωνα με τα δεδομένα της βιβλιογραφίας και με βάση την εμπειρία προηγουμένων περιπτώσεων, ένα χωμάτινο φράγμα κινδυνεύει να καταρρεύσει μερικώς ή ολικώς από διάφορες αιτίες, οι κυριότερες από τις οποίες είναι οι εξής:
Κατολισθήσεις των πρανών της λίμνης
Η περίπτωση αυτή είναι αρκετά διαδεδομένη και έχει εμφανισθεί σε πολλές τεχνητές λίμνες, σε διάφορα μέρη του κόσμου. Καθώς η στάθμη της λίμνης εμφανίζει εποχιακές μεταβολές, το
ποσοστό της υγρασίας που διεισδύει μέσα στο έδαφος των πρανών της λίμνης εμφανίζει αντίστοιχες μεταβολές και, σταδιακά, τα πρανή της λίμνης τείνουν σε κατάσταση αστάθειας. Εάν, λόγω κατολισθήσεως, μία μεγάλη ποσότητα εδάφους εισχωρήσει στη λίμνη, τότε δημιουργείται ένα μοναχικό κύμα, που φθάνοντας στο φράγμα μπορεί να δημιουργήσει ένα αρχικό ρήγμα από έκπλυση του κοκκώδους υλικού και κατόπιν σταδιακή καταστροφή του φράγματος.
Σεισμός
Μία ισχυρή σεισμική δόνηση μπορεί να δημιουργήσει υπερχείλιση του φράγματος λόγω κυματισμών ή λόγω κατολισθήσεων των πρανών της λίμνης ή και του ίδιου του φράγματος, με συνέπεια την απότομη ή βαθμιαία κατάρρευσή του.
Δημιουργία ρηγμάτων από εχθρική ή άλλη ενέργεια
Με σύγχρονους εκρηκτικούς μηχανισμούς είναι δυνατόν να δημιουργηθούν αρχικοί κρατήρες και ρήγματα, οι διαστάσεις των οποίων αυξάνονται βαθμιαία καθώς εκπλύνεται το χωμάτινο υλικό του φράγματος, οπότε επέρχεται η μερική ή ολική υποχώρησή του.
Υπερχείλιση της στέψης λόγω εξαιρετικής πλημμύρας
Τα φράγματα μελετώνται για πλημμύρες πολύ μικρής συχνότητας εμφανίσεως (στην περίπτωση του φράγματος των Ποταμών η μελέτη του υπερχειλιστή αφορά την μέγιστη πιθανή πλημμύρα των 65.000 ετών) και η περίπτωση αυτή μπορεί να παρουσιασθεί μόνο σε συνδυασμό με ενδεχόμενη αστοχία του υπερχειλιστή του φράγματος.
Διάβρωση της θεμελίωσης
Ανεπαρκείς ζώνες φίλτρων, κακή θεμελίωση και ελλειπής κατασκευή της κουρτίνας τσιμεντενέσεως στον άξονα του φράγματος, καθιζήσεις και διασωλήνωση σώματος φράγματος, ρευστοποίηση αντερεισμάτων έδρασης φράγματος, κλπ.
Ο χρόνος που απαιτείται για την κατάρρευση του φράγματος είναι η παράμετρος που καθορίζει τη μορφή του κύματος που δημιουργείται. Για την περίπτωση ακαριαίας θραύσης ο χρόνος αυτός είναι πολύ μικρός και τείνει στο μηδέν. Στην περίπτωση αυτή το πλημμυρικό κύμα έχει τη μορφή μοναχικού κύματος με απότομο υγρό μέτωπο που μεταδίδεται με μεγάλη ταχύτητα προς τα κατάντι.
H πλήρης διερεύνηση του τρόπου μεταδόσεως των πλημμυρικών κυμάτων που δημιουργούνται από ενδεχόμενη κατάρρευση φράγματος, έχει καθιερωθεί διεθνώς αλλά και επιβάλλεται από τη νομοθεσία πολλών χωρών στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Βασικός λόγος για την εκπόνηση τέτοιων μελετών είναι η ασφάλεια των πληθυσμών καθώς και όλων των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στην περιοχή κατάντι του φράγματος. Πράγματι, από τα αποτελέσματα της μελέτης διασαφηνίζονται τα όρια των περιοχών που μπορεί να κατακλυσθούν από τα νερά, καθορίζονται οι χρόνοι αφίξεως του κύματος στις κατοικημένες περιοχές και προσδιορίζονται διάφορα χαρακτηριστικά της πλημμύρας, όπως είναι το βάθος του νερού, ο χρόνος πλημμυρικής απορροής κλπ.
Στόχος αυτής της μελέτης είναι ο υπολογισμός της πλήρους διαχρονικής εξέλιξης των χαρακτηριστικών του δημιουργούμενου πλημμυρικού κύματος με βάση τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά του πεδίου ροής, στην περίπτωση ακαριαίας θραύσης του φράγματος Ποταμών Αμαρίου.
Το σενάριο του πλημμυρικού κύματος που εξετάστηκε αντιστοιχεί στην δυσμενέστερη δυνατή περίπτωση η οποία δημιουργείται από ακαριαία θραύση του φράγματος. Υποτίθεται δηλαδή ότι ξαφνικά η στάθμη +209.5 m της στέψης του φράγματος κατεβαίνει στο υψόμετρο +159.0 m οπότε εκλύεται τεράστια παροχή και δημιουργείται ένα σχεδόν κατακόρυφο υγρό μέτωπο που μεταδίδεται προς τα κατάντι με μεγάλη ταχύτητα.
Αφού λήφθησαν υπόψη τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής, δημιουργήθηκε ένα μαθηματικό ομοίωμα προσομοίωσης του πλημμυρικού κύματος, με την χρήση αριθμητικών αλγόριθμων πεπερασμένων διαφορών. Τα αποτελέσματα των υπολογισμών αυτών δίδονται με τη μορφή διαγραμμάτων και χαρτών, στα οποία παρουσιάζεται η χωροχρονική μεταβολή της μέγιστης παροχής και στάθμης κατά μήκος του χειμάρρου.
Η Εικόνα 1 δείχνει την υπό μελέτη περιοχή. Διακρίνεται η κοίτη του Πρασιανού ποταμού από τη θέση του φράγματος Ποταμών μέχρι τις εκβολές του στη θάλασσα. Το συνολικό μήκος του χειμάρρου μέχρι τη θάλασσα είναι 12.750 μέτρα. Από τη λεπτομερή μελέτη της τοπογραφικής διαμόρφωσης του πεδίου ροής, προκύπτει ότι το πεδίο ροής έχει μικρό πλάτος μέχρι τα πρώτα 700 μέτρα κατάντι του φράγματος, στη συνέχεια διευρύνεται μέχρι το 4,5ο χιλιόμετρο κατάντη όπου μπαίνει στο φαράγγι των Πρασσών, μήκους 6 χιλιομέτρων. Το πεδίο ροής διευρύνεται ξανά, αφού περάσει το φαράγγι μέχρι τις εκβολές στη θάλασσα!!.
Η εξασφάλιση συνθηκών ασφαλούς λειτουργίας του φράγματος των Ποταμών αποτελεί μέγιστη προτεραιότητα για τον Ο.Α.ΔΥ.Κ. Για το σκοπό αυτό έχει υιοθετήσει το σύστημα ασφάλειας και παρακολούθησης που προτάθηκε από τον Τεχνικό Σύμβουλο του έργου την ΔΕΗ/ΔΑΥΕ, που είναι και η Υπηρεσία με την μεγαλύτερη τεχνογνωσία σε μελέτη-κατασκευή και λειτουργία της πλειονότητας των φραγμάτων στην Ελλάδα!
Ο υπεύθυνος λειτουργίας του φράγματος (Ο.Α.ΔΥ.Κ.) με τον επικεφαλή μηχανικό επιφυλακής, έχουν την απόλυτη ευθύνη για την παρακολούθηση της ασφάλειας του έργου και των εγκαταστάσεων του. Ο μηχανικός επιφυλακής συντάσσει τα δελτία επιθεώρησης κατά την διάρκεια της βάρδιας του, στα πλαίσια δε των ευθυνών του περιλαμβάνεται:
-
Η καταγραφή της στάθμης του Ταμιευτήρα
- Η οπτική παρακολούθηση των διαρροών στη Σήραγγα Αποστράγγισης και στη Σήραγγα Εκτροπής-Υδροληψίας.
- Η οπτική παρακολούθηση τυχόν αύξησης του ανοίγματος ή εμφάνισης νέων ρωγμών στις Σήραγγες.
- Η οπτική παρακολούθηση της στέψης του φράγματος όσον αφορά:
Εμφάνιση ρωγμών.
Διεύρυνση ρωγμών.
Καθιζήσεις.
- Καταγραφή και οπτική παρακολούθηση τυχόν κατολισθήσεων στον ταμιευτήρα.
- Οπτική παρακολούθηση των αντερεισμάτων του φράγματος με έμφαση στις επαφές του Φράγματος με τα Αντερείσματα και την κοίτη.
Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται για:
Εμφάνιση ή αύξηση παροχής διαρροών.
Εμφάνιση πηγών κατάντι.
Εμφάνιση ή διεύρυνση ρωγμών.
- Οπτική παρακολούθηση της ανάντι και κατάντι παρειάς του φράγματος με ιδιαίτερη προσοχή για:
Εμφάνιση ή διεύρυνση ρωγμών.
Εντοπισμό τυχόν υγρών περιοχών ή διαρροών.
- Παρακολούθηση του συστήματος αυτόματης καταγραφής των επιταχυνσιογράφων και των ηλεκτρικών πιεζομέτρων, που έχουν τοποθετηθεί στον οικίσκο οργάνων παρακολούθησης, στην στέψη του φράγματος.
Στα πλαίσια των καθηκόντων του ο Μηχανικός Επιφυλακής διατρέχει, κατά τη διάρκεια της Επιφυλακής του, τουλάχιστον δύο (2) φορές όλα τα τμήματα του Έργου και συγκεκριμένα:
Μία φορά στην αρχή της Επιφυλακής.
Μία φορά στο τέλος της Επιφυλακής.
Επιπροσθέτως όταν αυτός κρίνει απαραίτητο ή ειδοποιηθεί από τον Εργοδηγό Επιφυλακής για κάποιο πρόβλημα.
Ο υπεύθυνος μετρήσεων ακολουθεί το παρακάτω πρόγραμμα μετρήσεων των οργάνων κατά την διάρκεια της πλήρωσης του ταμιευτήρα:
- Ηλεκτρικά πιεζόμετρα:3 φορές / εβδομάδα
- Πιεζόμετρα απλά:3 φορές / εβδομάδα
- Μέτρηση διαρροών της σήραγγας αποστράγγισης:Καθημερινά
- Μέτρηση στάθμης ή παροχής στις αποστραγγιστικές οπές:Καθημερινά
- Μέτρηση κλισιομέτρων:2 φορές το μήνα
- Μέτρηση IDEL:2 φορές το μήνα
- Μέτρηση επιταχυνσιογράφων:1 φορά το μήνα ή μετά από εκδήλωσησεισμικής δραστηριότητας στην περιοχή.
- Κατά τη διάρκεια της πλήρωσης του ταμιευτήρα και μετά από κάθε αιφνίδιο καιρικό φαινόμενο (μεγάλη ποσότητα βροχής κ.ο.κ.) ή εφόσον ο ρυθμός ανόδου του ταμιευτήρα υπερβεί τα 50cm/ημέρα, θα λαμβάνονται καθημερινές μετρήσεις των πιεζομέτρων (ηλεκτρικά και απλά) και θα γίνεται οπτική επιθεώρηση του φράγματος και των σηράγγων.
Ο Ο.Α.ΔΥ.Κ. ο οποίος διατηρεί την πρωταρχική ευθύνη για την ασφάλεια του έργου, με μια Διαρκή Ομάδα Επιθεώρησης (Δ.Ο.Ε.), που θα συστήσει έχει το δικαίωμα παρέμβασης και εξέτασης όλων των στοιχείων του έργου, όταν και όποτε το κρίνει. Ειδοποιεί δε κάθε κρατική Υπηρεσία για οποιοδήποτε συμβάν που επηρεάζει την ασφάλεια του φράγματος και του ταμιευτήρα.
Το φράγμα και ο ταμιευτήρας θα υφίσταται επιθεώρηση σε τακτά χρονικά διαστήματα από την Δ.Ο.Ε. Το πρόγραμμα επιθεώρησης αφορά κατ΄αρχήν τα δομικά στοιχεία του έργου, τη θεμελίωσή του, τον Η/Μ εξοπλισμό, τις στάθμες ανάντη και κατάντη του φράγματος. Καταρτίζεται ένας λεπτομερής κατάλογος του προς επιθεώρηση αντικειμένου, στον οποίον θα πρέπει επίσης να αναφέρονται τυχόν λειτουργικές τροποποιήσεις, στις οποίες προέβη η ομάδα λειτουργίας του έργου, μετά την τελευταία επιθεώρηση. Ειδική επιθεώρηση θα απαιτείται μετά από ασυνήθη γεγονότα (ισχυρή πλημμύρα, σεισμός κλπ.) και λεπτομερής καταγραφή των συμβάντων. Τα ευρήματα κάθε γενικής και ειδικής επιθεώρησης θα συμπεριλαμβάνονται σε κείμενο εκθέσεως, το οποίο θα συνυπογράφεται από τους εμπλεκόμενους και θα περιέχει παρατηρήσεις και προτάσεις. Στην έκθεση θα αναφέρονται και τυχόν διαφωνίες. Σε περίπτωση ειδικών προβλημάτων η ομάδα επιθεώρησης θα μπορεί να εμπλουτίζεται από άτομα εξειδικευμένης εμπειρίας, από τον Τεχνικό Σύμβουλο του έργου την ΔΕΗ.
Η Δ.Ο.Ε. θα έχει στην διάθεση της πλήρες αρχείο με τα κριτήρια της μελέτης, τις επί τόπου έρευνες, τις δοκιμές σε μοντέλα, τους υπολογισμούς, τα σχέδια και τις προδιαγραφές, τις κατασκευαστικές μεθόδους και τα υλικά, πλήρες αρχείο σχεδίων κατασκευής, αναγνώσεις οργάνων και εκθέσεις γενικής και ειδικής επιθεώρησης. Θα πρέπει επίσης να καταρτίσει σχέδιο εκτάκτου ανάγκης εκκένωσης ταμιευτήρα ή λήψεως άλλων σοβαρών μέτρων, για τα οποία επίσης θα είναι ενήμεροι όλοι οι εμπλεκόμενοι και θα έχουν σαφείς αρμοδιότητες παρέμβασης.
Ένας από τους αυστηρότερους κανονισμούς ασφαλείας είναι αυτός που θεσπίστηκε στην Πολιτεία του Ohio των Ηνωμένων Πολιτειών, ύστερα από μια δεκαετία (1972-1982) σοβαρών καταστροφών σε πέντε φράγματα, τα οποία στοίχισαν και ανθρώπινες ζωές.
Στην σημερινή μας συνάντηση παρουσιάστηκε επιγραμματικά το σύστημα ασφάλειας και παρακολούθησης της λειτουργίας του φράγματος Ποταμών σε συνδυασμό με την μελέτη θραύσης που εκπόνησε ο Ο.Α.ΔΥ.Κ. με σκοπό την προστασία ανθρώπων, ζώων, κτισμάτων, δρόμων, γεωργικών εγκαταστάσεων κλπ. Αυτό που πρέπει να γίνει στην συνέχεια είναι η ένταξη του συστήματος αυτού στο πρόγραμμα πολιτικής προστασίας της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ρεθύμνου και η απόλυτη συνεργασία των εμπλεκομένων φορέων.
Η εξασφάλιση ασφαλούς λειτουργίας του φράγματος Ποταμών αποτελεί ύψιστο μέλημα μας, τόσο γιατί το φράγμα είναι τεράστιας οικονομικής σημασίας για τον τόπο μας, όσο και για το γεγονός ότι είναι κατασκευασμένο ανάντι κατοικημένων περιοχών, όπου περικλείεται ένας μεγάλος αστικός ιστός των βόρειων παράλιων του Ρεθύμνου, με ξενοδοχειακές, γεωργικές και οικιστικές δραστηριότητες.
Τελειώνοντας, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Κρήτη και η πόλη μας βρίσκεται σε σεισμογενή ζώνη, γεγονός που αυξάνει την επικινδυνότητα του φράγματος και επιτάσσει πλέον το σύστημα ασφάλειας και παρακολούθησης της λειτουργίας του φράγματος Ποταμών, να το δούμε με την δέουσα σοβαρότητα. Ένα σύστημα που θα πρέπει να αναθεωρείτε αν και όποτε χρειαστεί, καθώς οι εξελίξεις στην λειτουργία και παρακολούθηση των ενόργανων καταγραφών των οργάνων του φράγματος είναι ραγδαία”.
Ακολούθως έγιναν τοποθετήσεις από όλους τους παριστάμενους και αποφασίστηκε όλοι οι αρμόδιοι φορείς να υποβάλουν μέχρι 31/3/2009 στο Τμήμα Πολιτικής Προστασίας της Νομαρχίας μνημόνια ενεργειών, για να καταρτιστεί μέχρι τον Ιούνιο 2009 ένα τοπικό σχέδιο, το οποίο στη συνέχεια θα ενσωματωθεί στο Σχέδιο “Ξενοκράτης”.
